بررسی ویژگی های مولکولی و مورفولوژیکی بذور درختان بدفرم و خوش‌فرم راش (Fagus orientalis Lipsky) در راشستان های خزری

در این پژوهش پنج ویژگی مورفولوژیکی و چهار لوکوس میکروساتلایتی پلی‌مورف برای بررسی تنوع و تمایز ژنتیکی و مورفولوژیکی600 بذر از شش جمعیت راش (Fagus orientalis Lipsky)، هر جمعیت 100 بذر از 10 درخت خوش‌فرم و بدفرم، بررسی شد. نتایج تجزیۀ واریانس نشان داد که میان نمونه‌های مختلف بذرهای راش تمام جمعیت‌ها از نظر همۀ صفات اندازه‌گیری‌شده اختلاف معنی‌داری وجود دارد. درحالی که اختلاف صفات مورد بررسی در میان درختان خوش‌فرم و بدفرم در توده‌های مختلف معنی‌دار نیست. گروه‌بندی جمعیت‌ها یا گروه‌های درختان راش خوش‌فرم و بدفرم هر جمعیت بر اساس صفات مختلف فندقه و بذر، توسط آنالیز (UPGMA) و تحلیل مؤلفه‌های اصلی (PCA) انجام گرفت. هیچ روند کلینالی در گوناگونی ویژگی‌های بذر و فندقه در بین فرم‌های مختلف تنۀ درخت یا جمعیت‌های رویشگاه‌های مختلف یافت نشد، به‌طوری‌که ضریب همبستگی بسیار ناچیزی بین ماتریس‌های فاصلۀ مورفولوژیکی و جغرافیایی (002/0=R2، 270/0= P) که توسط آزمون Mantel محاسبه شده بود به‌دست آمد. این نتایج نشان داد بر خلاف فرضیۀ ما، هیچ اکوتیپی در جنگل‌های راش ایران براساس ویژگی‌های مورفولوژیکی بذر و فندقه قابل شناسایی نیست. همچنین ساختار ژنتیکی جمعیت‌ها براساس میانگین فاصلۀ ژنتیکی بذور هر درخت بررسی شد. بررسی ویژگی‌های میکروساتلایتی تمایز جمعیتی متوسط ولی معنی‌داری (Fst: 13/0 تا 22/0) را میان خانواده‌های درختان بدفرم و خوش‌فرم به‌ویژه در جمعیت‌های اسالم و خیرود نشان داد که حاکی از وجود ساختار خویشاوندی متمایزی میان بذور ژنوتیپ‌های بدفرم و خوش‌فرم بود. از این گذشته وجود روند کلینال در ویژگی‌های ژنتیکی به‌وسیلۀ آزمون Mantel ثابت شد، به‌طوری‌که ضریب همبستگی بین ماتریس‌های فاصلۀ ژنتیکی و جغرافیایی از نظر آماری معنی‌دار شد (136/0=R2، 04/0=P). ضریب همبستگی بسیار ناچیزی بین ماتریس‌های فاصلۀ مورفولوژیکی و ژنتیکی (028/0=R2، 140/0=P) محاسبه شده بود که از نظر آماری معنی‌دار نشد. نتایج این پژوهش حاکی از ژنتیکی بودن بخشی از تفاوت‌های فنوتیپی در فرم درخت است. بر این اساس می‌توان گفت که ویژگی‌های مورفولوژیکی کارایی کمتری از ویژگی‌های ژنتیکی در بررسی روابط بین ژنوتیپ‌ها دارند.